sábado, 20 de junio de 2015

U TS'ÍIBILO'OB YÉETEL U YÚUCHBEN TSIKBALIL IN KAAJAL (LA LITERATURA Y TESTIMONIOS DE MI COMUNIDAD)

U TS’ÍIBILO’OB YÉETEL U YÚUCHBEN TSIKBALIL IN KAAJAL.

X-KAANSAJ NORMA NOEMY CANUL FERNANDEZ

Maalo’ob k’íin anakte’ex ajkaansaje’ex bejlae’ yaan in tsiikbaltik biix úuchik u kiinsaaj  waasewaal maako’ob ka’ k’úuch le sáak wiiniko’ob te’ u lúumil kaalk’íin.
Te’ uuchben kaajo’ chen maasewaal maako’ob kaajano’ob u ch’i’ibalilo’ob            A-Canulo’ob tu káaso’ob u kuuxtal yaanal u bo’óoy junk’uul ya’axche’ tumen letio’be’ tu tuukulo’ le cheo’ u cheil yuum k’uj.
Te’ u tséel le ya’axcheo’ annchaj junp’éel ch’een ti’ tu laalkal le ajkajnalo’obo’. Chen junp’éel k’iine’ ka’ t’iip te xaman k’iino’ ya’ab sáak wiiniko’ob ka’ jo’op u baatelil yóolal le kajaalo’. Chen baale’ le sáak wiiniko’obo’ yáanti’ob u ts’óono’ob ka’ tu naajalto’ob le baatelilo’.
Ku tsikbaltale’ yaanal biin u bo’óoy le ya’axcheo’ tu kiinsajo’ob  laakal le jaalach wiiniko’ob u kajil kalk’íin. Yaan maaxe’ ku yaalik ts’oonabo’ob le jaalacho’ob, u laa’ jatso’obo’ ku tsikbaltiko’ob te yaanal le ya’axcheo’ p’íik xóotabi u poolo’ob tsóokole’ puulabi’ le poolo’obo te ichil le ch’eeno’.
Beey tu beeto’ob bin le sáak wiiniko’ob yéetel le waasewaal wiiniko’ob ka’ k’uucho’ob te’ tu lúumil kaalk’íin. Leten tune’ tak bejlae’ bey ts’aabik  u k’aaba le kajo’ ob.
Le tsíikbala’ yaan maaxe ma’ u yóojel’. Maanse’ex maalo’ob k’íin.

LA LITERATURA Y TESTIMONIOS DE MI COMUNIDAD

PROFRA. NORMA NOEMY CANUL FERNANDEZ.

Buenos días tengan compañeros maestros hoy les voy a platicar como sucedió que asesinaron a los indígenas cuando llegaron los españoles en las tierras de Calkiní.
En el antiguo pueblo solamente vivían indígenas descendientes de la familia de los A- Canul quienes comenzaron a vivir debajo de la sombra de una seyba, porque ellos pensaban que esta era un árbol sagrado de los dioses.
A un lado de la seyba había un pozo para todos los pobladores. Hubo un día que en el norte parecieron de repente muchos españoles y comenzó la lucha por el pueblo. Solamente que los españoles tenían armas y ganaron la batalla.
Se cuenta que debajo de la sombra de la seyba asesinaron a todos los gobernantes del pueblo de Calkini. Hay personas que aseguran que le dispararon a los gobernantes y otros más cuentan que debajo de la seyba los decapitaron y después tiraron las cabezas dentro del pozo.
Esto es lo que hicieron los españoles con los indígenas cuando llegaron en el territorio de Calkini. Por eso actualmente este pueblo se llama así.
Muchas personas no conocen estos relatos. Que pasen muy buenos días.

BA’AX TIN KAANA

X-KAANSAJ NORMA NOEMY CANUL FERNANDEZ

Teene’ tin kaana yaan kaajo’obo’ yaanti’ob uuchben tsíibo’ob tu’ux ku ts’óolik ya’ab baaxo’ob jaach uuch’i te lúumo’obo’, leten ken a xóoke’exe’ yaan a óoljeltik baax uuch’an.
Chen baale’ yaan xaane’ kajo’ob mina’anti’ob le úuchben tsíibo’ob le nojoch yuumo’ob te’ kaajano’obo’ ku tsikbaltiko’ob yúuchben tsikbalilo’ob jaach ja’ajil uucho’ob te lúumilo’ob mayaabe’.
Laakal le úuchben tsiikbalilo’obo’ k’aabeet tsíibtik tumen ku ts’óolko’ob u kuuxtal le ajkaajnalilo’ob te’ tu laakal le kaajo’obo u lúumil Campech.
Chen le ken in tsikbaltikte’ex beejlae’. Anakteéx maalo’ob k’iin .


CONCLUSION

PROFRA. NORMA NOEMY CANUL FERNANDEZ

Yo aprendí que hay pueblos que cuentan con documentos antiguos en los cuales se narran sucesos reales que sucedieron en esos lugares, por eso cuando los lean van a conocer que es lo que pasó.
También hay pueblos que no tienen escritos antiguos, los ancianos que habitan esos pueblos relatan cuentos antiguos que son reales y que sucedieron en la tierra del mayab.
Todos los testimonios antiguos se deben escribir porque relatan la vida de los habitantes de todos los pueblos del estado de Campeche.

Solamente esto les comento en este día. Que la pasen bien.

0 comentarios:

Publicar un comentario